Niewypłacalność i stan zagrożenia niewypłacalnością

Uwagi ogólne

Pojęcie niewypłacalności pojawia się przede wszystkim na gruncie ustawy Prawo upadłościowe oraz ustawy Prawo restrukturyzacyjne jako wyznacznik momentu, w którym możliwe, a niekiedy konieczne, jest zainicjowanie postępowań w nich uregulowanych. Zgodnie z art. 10 p.u. upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Z kolei art. 6 ust. 1 p.r. stanowi, iż postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością. Postępowanie restrukturyzacyjne, którego skuteczne przeprowadzenie ma uchronić przedsiębiorcę przed upadłością, może być prowadzone również wobec Dłużnika, który znajduje się w stanie jedynie zwiastującym niewypłacalność.

Zagrożenie niewypłacalnością

Stan zagrożenia niewypłacalnością oznacza, iż Dłużnik został już dotknięty kryzysem finansowym. Najczęściej na tym etapie możliwe jest jeszcze całościowe lub częściowe obsługiwanie zadłużenia, jednakże pojawiają się sygnały, iż może dojść do utraty płynności finansowej. Dłużnik zagrożony niewypłacalnością doświadcza więc problemów w niektórych obszarach działania firmy i możliwe do przewidzenia jest, że zmierzają one do zatrzymania płatności. Jest to odpowiedni moment na wdrożenie środków zaradczych i przeprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego.

Niewypłacalność

Definicja dłużnika niewypłacalnego zawarta została w art. 11 ust. 1 p.u. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Na gruncie prawa restrukturyzacyjnego pojęcie dłużnika niewypłacalnego należy rozumieć analogicznie, o czym rozstrzyga art. 6 ust. 2 p.r.

Utrata zdolności dotyczy faktycznej zdolności płatniczej i zazwyczaj wiąże się z brakiem dostępnej gotówki w kasie oraz na rachunkach bankowych, w wysokości która umożliwiłaby uregulowanie wymagalnych zobowiązań. Jednocześnie podkreślić należy, iż pojęcie niewypłacalności odnosi się jedynie do zobowiązań pieniężnych, czyli tych, które są wyrażone w pieniądzu.

Problematyczne okazuje się niekiedy ustalenie zaistnienia stanu niewypłacalności, a ponadto określenie dokładnego momentu wystąpienia tego zdarzenia. Jest to istotne, przede wszystkim, ze względu na obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Niezachowanie wspomnianego terminu może przysporzyć przedsiębiorcy szereg negatywnych konsekwencji (na podstawie art. 229 KSH oraz 116 Ordynacji Podatkowej ale nie tylko).

Osoby fizyczne

W art. 11 ust. 1a p.u. ustawodawca wprowadził domniemanie, zgodnie z którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące (tzw. przesłanka płynnościowa niewypłacalności). Momentem, od którego należy liczyć wspomniany termin, jest dzień w którym najstarsza z niezapłaconych należności stała się wymagalna.

W przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej wystąpienie stanu niewypłacalności jest jedyną przesłanką, która musi zostać spełniona, aby sąd mógł ogłosić upadłość Dłużnika. Co do zasady, aby można było stwierdzić, iż doszło do utraty zdolność do regulowania wymagalnych zobowiązań, istnieć powinny co najmniej dwa zobowiązania. Jednakże, art. 491 [2] ust. 2 p.u. przesądza, iż w przypadku tzw. upadłości konsumenckiej, wystarczająca może okazać się niemożność wykonania chociażby jednego zobowiązania.

Osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

Oprócz opisanej powyżej przesłanki płynnościowej, która dotyczyć może każdego dłużnika (tj. osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej), prawo upadłościowe wyróżnia także tzw. przesłankę bilansową. Wspomniane kryterium znajduje zastosowanie wyłącznie do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, za wyjątkiem spółek osobowych, w których co najmniej jednym wspólnikiem odpowiadającym za ich zobowiązania bez ograniczenia całym swoim majątkiem jest osoba fizyczna. Zgodnie z art. 11 ust. 2 p.u. taki dłużnik, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Przewagę zobowiązań dłużnika nad jego aktywami ustala się przede wszystkim poprzez analizę bilansów. Jednakże wskazać należy, że istotna dla wspomnianej oceny będzie wartość rynkowa majątku, z tego powodu do wartości majątku, na potrzeby przeprowadzanej oceny, dolicza się także majątek zamortyzowany. Przesłanka zadłużeniowa (bilansowa) jest obecnie jedynie subsydiarnym wyznacznikiem wystąpienia stanu niewypłacalności.

Podsumowanie

Należy podkreślić, iż postępowanie restrukturyzacyjne może zostać rozpoczęte wobec przedsiębiorcy niewypłacalnego, jak również zagrożonego niewypłacalnością. Wcześniejsze wdrożenie mechanizmów naprawczych pozwala przeciwdziałać przewidywanej utracie płynności finansowej i uniknąć stanu, w którym Dłużnik będzie zmuszony do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.